23 بهمن 1401 – نهج البلاغه (حکمت 373)

نهج البلاغه

حکمت 373

مراتب امر به معروف و نهی از منکر

شرایط واجب شدن امر به معروف و نهی از منکر

یکشنبه شب 23 / 11 / 1401

مطالب بیان شده در جلسه بالا 👆👇

یکشنبه ها نهج البلاغه حکمت 373
ابوجعفر محمد بن جرير طبرى :
طبرى نام دو نفر است يكى شيعه و ديگرى اهل سنت

طبرى اهل سنت صاحب تاريخ معروف طبرى
و تفسير جامع البيان و كتاب الولاية
كه طرق مختلف حديث غدير را در آن بيان كرده
تولد سال 224 آمل مازندران
فوت سال 310 بغداد

طبرى شيعه آملى نيز كنيه اش ابوجعفر
در قرن چهارم بود .
نويسنده كتاب دلايل الامامة و كتاب المسترشد

وَ رَوَى ابْنُ جَرِيرٍ الطَّبَرِيُّ فِي تَارِيخِهِ
محمّد بن جرير طبرى
( مورّخ معروف ) در تاريخ خود

عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي لَيْلَى الْفَقِيهِ ( وَ كَانَ مِمَّنْ خَرَجَ لِقِتَالِ الْحَجَّاجِ مَعَ ابْنِ الْأَشْعَثِ )
از عبدالرحمن بن ابى‌ ليلى، فقيه معروف ( از نيكان اصحاب امام عليه السّلام و از كسانى بود كه براى پيكار برضد حجاج همراه ابن اشعث خروج كرد )
نقل كرده كه مى‌گويد :

أَنَّهُ قَالَ فِيمَا كَانَ يَحُضُّ بِهِ النَّاسَ عَلَى الْجِهَادِ
إِنِّي سَمِعْتُ عَلِيّاً
در سخنانى كه حجاج براى تشويق مردم ايراد كرد چنين گفت كه در روزى كه با شاميان روبرو بوديم من از على عليه السلام

( رَفَعَ اللَّهُ دَرَجَتَهُ فِي الصَّالِحِينَ
وَ أَثَابَهُ ثَوَابَ الشُّهَدَاءِ وَ الصِّدِّيقِينَ )
( كه خداوند درجاتش را در ميان صالحان برتر نمايد و ثواب شهيدان و صديقان را به او عنايت كند )

إِنِّي سَمِعْتُ عَلِيّاً … يَقُولُ يَوْمَ لَقِينَا أَهْلَ الشَّامِ:
أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ، إِنَّهُ مَنْ رَأَى عُدْوَاناً يُعْمَلُ بِهِ وَ مُنْكَراً يُدْعَى إِلَيْهِ،
شنيدم از علی ع كه ( در جنگ صفّين در باره امر بمعروف و نهى از منكر ) چنين فرمود: اى مومنان! هركس ظلم
و ستمى را مشاهده كند كه در حال انجام گرفتن است يا كار زشت و منكرى را ببيند كه مردم را به‌سوى آن فرامى‌ خوانند

فَأَنْكَرَهُ بِقَلْبِهِ، فَقَدْ سَلِمَ وَ بَرِئَ،
1 = اگر تنها با قلبش آن را انكار كند راه سلامت را برگزيده و گناهى بر او نيست
( به شرط اين‌كه بيشتر از آن در توان نداشته باشد )

وَ مَنْ أَنْكَرَهُ بِلِسَانِهِ فَقَدْ أُجِرَ وَ هُوَ أَفْضَلُ مِنْ صَاحِبِهِ،
2 = و آن‌كس كه با زبان و بيان به مبارزه برخيزد
و آن را انكار كند پاداش الهى خواهد داشت
و مقامش از گروه نخست، برتر است.

وَ مَنْ أَنْكَرَهُ بِالسَّيْفِ، لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا
وَ كَلِمَةُ الظَّالِمِينَ هِيَ السُّفْلَى،
فَذَلِكَ الَّذِي أَصَابَ سَبِيلَ الْهُدَى
وَ قَامَ عَلَى الطَّرِيقِ وَ نَوَّرَ فِي قَلْبِهِ الْيَقِينُ.

3 = اما آن‌كس كه با شمشير ( استفاده از قدرت و قوّت و زد و خورد در آنجا كه راهى جز آن نيست ) براى اعلاى نام خدا ( دين و توحيد و طاعت ) و سرنگونى ظالمان ( شرك و كفر و ضلالت و معصيت )، به انكار برخيزد او كسى است كه به راه هدايت راه يافته و بر جاده حقيقى گام نهاده ونور يقين در قلبش تابيده است.

رساله جامع ج 2 ص 174 گلچین مسأله 379
مراتب امر به معروف
و نهی از منکر

1. اظهار انزجار درونی و ناراحتی قلبی …
2. تذکّر با زبان و گفتار …
3. اقدامات عملی از قبیل کتک زدن، در تنگنا قرار دادن، حبس نمودن و مانند آن ، …

مسأله 380 … تا مرتبۀ اوّل یا دوّم مؤثّر می‌باشد، نوبت به مرتبه سوّم نمی‌رسد
مسأله 381 هر یک از مراتب سه‌گانۀ ، دارای درجات مختلف از نظر شدّت و ضعف می‌باشد …

رساله جامع ج 2 ص 169 گلچین مسأله 368
شرایط واجب شدن
امر به معروف و نهی از منکر

1. معروف از واجبات و منکر از محرّمات باشد
2. آمر و ناهی معروف و منکر را بشناسد
3. احتمال تأثیر در شخص خلافکار بدهد
4. خلافکار، قصد انجام منکر یا مشغول به انجام آن باشد
5. در ارتکاب منکر یا ترک واجب، معذور نباشد
6. سختی فوق‌العاده¬ای … نداشته باشد

حِلْفُ الْفُضول
پیمانی میان برخی طوایف قریش در روزگار جاهلیت، برای حمایت از ستمدیدگان
در مکه بسته شد

علت پیدایش … مفاد پیمان
با یکدیگر پیمان بستند که اگر برکسی از اهالی مکه
یا بیگانه ای در این شهر ستمی رود، او را یاری کنند تا حق خود را از ظالم بگیرد،
ظالم را از ظلم باز دارند و از هر منکری نهی کنند
و به تهیدستان در مال و معاش کمک کنند

پیمان عطر کاسه ای را پر از عطر کردند
و در آن دست فرو بردند و به کعبه مالیدند
در مقابل احلاف یا لَعَقَةُ الدّم (خونْ لیسان)،
وجه تسمیه حلف الفضول گفته‌اند چون حلف الفضول پس از حلف المطیّبین و احلاف منعقد شد و غیر از این دو پیمان و افزون بر آن‌ها بود، آن را چنین خواندند

این پیمان را به دلیل فضل و برتری آن بر دیگر پیمانهایی که تا آن روز میان عرب سابقه داشت،
و نیز به دلیل شرافت و فضیلت کسانی که آن را منعقد کردند، حلف الفضول نامیدند.

از رسول اکرم حدیثی روایت شده است که پس از بعثت فرمود : ( همراه عموهای خود در خانه عبدالله بن جدعان شاهد پیمانی بودم که اگر همه شتران سرخ موی را به من دهند، دوست ندارم به آن خیانت کنم و اگر امروز هم مرا به (مانند) آن دعوت کنند، می پذیرم

حِلف الفُضُول برای حمایت و دادخواهی از مظلوم
بر ضد ظالم بود، اسلام آن را تأیید و تثبیت کرد
و حتی آن را محکم تر ساخت.

زمان وقوع حلف الفضول بیست سال پس از
عام الفیل که حضرت محمد صلی اللّه علیه وآله وسلم در آن هنگام بیست ساله بود
امام‌حسین‌(علیه‌السلام) و پیمان : ( به حلف الفضول متوسل شد و برخی قبایل برای یاری وی آماده شدند، اما آن حضرت از تصمیم خود منصرف گردید )